više ograniči polje svojih proučavanja; duh slavenski i anglogermanski širok je i nemiran, jer vidi mnogo stvari u jedan mah. U Slavena i Anglogermana nema one klasične naobrazbe, koja romanskim narodima dopušta, da osame jedan čin, jedan karakter, a u tom karakteru jednu strast, da nadomjeste hiljadom konvencionalizama sve, što im se ne pokazuje; Slaveni i Anglogermani drže, da prikazivanje svieta mora biti kompleksno i protuslovno kao i sviet sâm. Zato u Englezkoj, Njemačkoj i Rusiji čitalački sviet ne zazire kao u romanskim zemljama od debelih romana, punih filozofije i ideja, koji mu zadaju gotovo toliko muke, kao kakovo naučno djelo.
Glavnu razliku francuzkoga i sjevernog realizma nalazi Vogüé više u izvoru moralnoga nadahnuća, nego u opreci estetičnih načela. U tom se slažu s Vogüéom i drugi francuzki učenjaci. Taine poredjuje Stendhala i Balzaca s Dickensom, pa veli: Oni ljube više umjetnost nego ljude, oni ne pišu iz sućuti priema nesretnicima, nego iz ljubavi k ljepoti. Brunetière pišući o slavnoj englezkoj spisateljici Elliotovoj kaže: Opažanje na neki način neprijazno, ironično, porugljivo u francuzkih naturalista ne prodire preko površine stvarî, koje proučavaju; naprotiv nema nijednoga skrovita kreta čovječje duše, do kojega nije dopro naturalizam englezki. Zašto? Čega nema u pisaca francuzkih, a što podaje toliko sile englezkima? Simpatija, i to ne obična konvencionalna simpatija, nego uzvišena sućut uma, obasjana ljubavlju, koja se tiho ponizuje i salazi na isti stupanj s onima, koje želi shvatiti: to je sada, to je bilo uviek, i to će biti pravo orudje psihologijske analize.
Englezka se može ponositi, što je prva pokrenula i usavršila onaj umjetnički oblik, koji odgovara novim duševnim potrebama čitave moderne Evrope. Realizam, počevši sa Richardsonom, postigao je svoje triumfe u Englezkoj s Dickensom, Thackerayem i Elliotovom.
U englezkim romanima čin se razvija veoma polagano, ova sporost dodijava čitatelju, koji se privikao načinu francuzkomu. Dojam, što ga pobudjuje čitanje englezkih romana, mogao bi se ovako opisati: Čitaocu se čini, kao da lagano,
